NivPL X NCOD Strategie & Leefomgeving Samenwerking

Ambtelijke helden: hoe ontwikkel je ze en blijf je ze uitdagen?

Prof. Zeger van der Wal & Hans Pouwels - 2025

Publieke professionals werken vandaag de dag in een snel veranderende wereld. In de wereld van management en leiderschap wordt gesproken over de VUCA-wereld: een wereld die veranderlijk, onzeker, ingewikkeld en onduidelijk is.

De uitdagingen van onze tijd vragen een lange termijn focus, maar die staat vaak onder druk. Vanuit de maatschappij is grote behoefte aan publiek leiderschap om de transities en problemen van deze tijd op te lossen. Aan dapper en moedig leiderschap. Ambtenaren spelen hierin een cruciale rol. Hoewel ze minder zichtbaar zijn dan politici, vormen ze het fundament van onze publieke sector. Als ambtenaren goed werk doen, ontstaat goed bestuur. Ons openbaar bestuur heeft ambtelijke helden nodig die in de grote opgaven van deze tijd leiderschap tonen.

Zeven typen leiderschap

Om als ambtenaar de transities van deze tijd in goede banen te leiden, hebben ze verschillende vormen van leiderschap nodig. Ieder type leiderschap vraagt traditionele én nieuwe vaardigheden:

Communicatief leiderschap
Verbinden met stakeholders op diverse (media)platforms. Communicatie doorlopend afstemmen op verschillende doelgroepen om mede-eigenaarschap te vergroten.
Digitaal leiderschap
De meerwaarde en risico’s kunnen managen van big data, online veiligheid en privacy. Dit vereist ook overtuigende communicatie over digitalisering.
Inclusief leiderschap
Maximaal benutten van diversiteit, inclusiviteit en de ‘4 generation workforce’ Dit betekent un-usual suspects uitnodigen, ruimte bieden aan verschillende mensen en teams versterken met aanvullende perspectieven.
Duurzaam leiderschap
Duurzaam denken én doen. Publieke leiders moeten duurzaamheid in alle beslissingen en acties vastleggen.
Ethisch leiderschap
Eerlijk en betrouwbaar zijn. Dit vraagt om openlijke discussies over normen en spelregels en de juiste vragen stellen wanneer deze worden geschonden.
Vooruitziend leiderschap
Ruimte maken voor de lange termijn, ook als het druk is. Denk aan toekomstscenario’s en strategische plannen voor later.
Ontkokerd leiderschap
Samenwerken met andere afdelingen en organisaties. Investeren in werkbezoeken, detachering en samenwerking met minder orthodoxe partners is essentieel om grote beleidsopgaven effectief aan te pakken.

Hoe ontwikkelen we ambtelijke helden?

Met het identificeren van deze zeven typen leiderschap zijn we er nog niet. Hoe zorgen we dat ambtenaren deze vaardigheden aanleren en toepassen? En hoe brengen we ambtelijk heldendom naar de werkvloer en verweven we het in de dagelijkse praktijk?

Dat vraagt om een sterke organisatiecultuur en duidelijke acties waarin ambtelijk heldendom daadwerkelijk onderdeel wordt van hoe een organisatie werkt.
We moeten rekening houden met de toekomst. In 2030 zien banen er anders uit: mensen zullen vaker van functie of sector wisselen. Er komen meer zzp’ers en mensen met meerdere banen. Jongeren willen niet jarenlang bij dezelfde werkgever werken. Tegelijkertijd blijven oudere ambtenaren langer doorwerken, wat betekent dat er niet alleen in high-potential programma’s moet worden geïnvesteerd, maar juist ook in de ontwikkeling en motivatie van senior professionals.
Ook speelt persoonlijke ontwikkeling een steeds grotere rol. Mensen met talent vertrekken soms te vroeg, omdat ze te weinig kansen krijgen om te groeien. Daarom moet leiderschap een vast onderdeel zijn van de ontwikkeling van elke ambtenaar. We moeten ambtelijk heldendom niet als geïsoleerde competenties zien, maar als structurele bouwstenen van professionele ontwikkeling en een organisatiecultuur.

Hoe blijven we ambtelijke helden uitdagen?

Om ambtelijke helden te blijven uitdagen moet leiderschap in al zijn vormen onderdeel zijn van de organisatiecultuur. Niet alleen in trainingen, maar ook in de manier van werken en de organisatiecultuur. Het zou als een rode draad door alle structuren binnen een organisatie en haar personeelsopleiding moeten lopen.

Ambtelijk heldendom en leiderschap laten groeien en écht onderdeel maken van een organisatie kan op de volgende manieren:

Training en opleiding als basis
Training en opleiding krijgt een centrale rol in het versterken van publiek leiderschap en ambtelijk vakmanschap. Dit vraagt om leertrajecten binnen de overheid die inspelen op de veranderende dynamiek van overheidscarrières. Koppel training en opleiding aan de dagelijkse praktijk en skills van de toekomst. Zo zet je actief in op persoonlijke ontwikkeling en kan jong talent behouden worden. Gebruik hierbij de zeven vormen van leiderschap.
Werken in projecten en programma’s
Benoem leiderschap expliciet als succesfactor bij het werken in een langlopend programma of project. Bouw structureel reflectiemomenten om (ambtelijk) leiderschap te evalueren en versterken. Maak rollen en verantwoordelijkheden helder voor iedereen.
Mentorschap en ervaringsleren
Het ontwikkelen van ambtelijke helden gebeurt op de werkvloer. Daar leer je het meest. Een mentorschap waarin senior en junior ambtenaren elkaar begeleiden en uitdagen is cruciaal. Nieuwe generaties leren van ervaring en ervaren professionals krijgen frisse perspectieven. Door de grote vergrijzingstrend is kennisoverdracht van senior naar starter de komende jaren extra belangrijk.
Rotatie en ervaring buiten de overheid
Overheidsorganisaties moeten structureel ruimte bieden voor rotatiemogelijkheden binnen en buiten de overheid. Dit kan variëren van tijdelijke plaatsingen bij non-profit organisaties en het bedrijfsleven tot internationale studietrips en deelname aan interbestuurlijke samenwerkingsverbanden. Deze brede blootstelling aan diverse werkvelden draagt bij aan het ontwikkelen van adaptief en toekomstgericht leiderschap. Ook zorgt het voor een brede blik op het nationale en internationale speelveld.
Continue reflectie en evaluatie
Leiderschap moet vaker worden besproken. Regelmatige zelfevaluaties, intervisies en feedbackloops helpen om ambtelijk leiderschap voortdurend te blijven verbeteren en te borgen in (overheids)organisaties

Tot slot

Ambtelijk heldendom moet een vast onderdeel zijn van hoe overheidsorganisaties werken. Dit zorgt voor professionals die niet alleen beleidsdoelen realiseren of aan wetgeving toetsen, maar die ook het lef en de wendbaarheid hebben om in de dynamische wereld van vandaag en morgen effectief leiderschap te tonen.

Overheden moeten investeren in opleidingen én in een werkomgeving waarin ambtenaren de ruimte krijgen om goed werk te doen. Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat ambtelijke helden niet alleen ontstaan, maar ook blijven groeien en uitgedaagd worden.