Stilstaan bij de mens achter data

Als organisatie ontkom je er niet meer aan: datagedreven (of datagesteund) werken. Op elk congres en in elk vakblad wordt er wel aandacht aan besteed.

Logisch ook, er is veel meer waarde te halen uit data die we als overheid tot onze beschikking hebben dan we op dit moment doen. In de wereld van datagedreven werken word je al gauw gebombardeerd met allerlei technische oplossingen voor jouw datavraagstukken. Maar is datagedreven werken wel zo makkelijk te reduceren tot een technologische quick fix? Slaan we hierbij niet een belangrijke stap over?

Om gelijk maar met de deur in huis te vallen: nee, een datagedreven organisatie ontstaat zeker niet met enkel een technische oplossing, daarvoor is het thema veel te complex. Het is belangrijk om datagedreven werken te zien in de context van de organisatie en de spelers die hierin acteren. Voor het creëren van een succesvolle verandering moet er aandacht zijn voor meer dan enkel de techniek.

We merken dat steeds meer organisaties inzien dat ze aan de slag moeten en willen met data, het is immers een waardevol bedrijfsmiddel dat bestaande processen efficiënter kan maken en nieuwe toepassingen mogelijk maakt. We zien in de praktijk dan ook dat er veel aandacht is voor het inrichten van technische oplossingen en het bouwen van dashboards. Organisaties investeren veel in goede infrastructuur en het ontwikkelen van standaarden voor privacy- en informatiebeveiliging en het opslaan en toegankelijk maken van data. Er is veel oog voor innovatie en de mogelijkheden die data met zich meebrengen.

Op orde

Wat daarnaast opvalt, is dat er in heel veel ontwikkeltrajecten rondom datagedreven werken ook relatief veel aandacht is voor “de basis op orde”. Dat zit voornamelijk in data governance en management. Dit gaat onder andere over de visie op datagedreven werken, de verantwoordelijkheden die hierbij komen kijken, de datakwaliteit en de opslag en toegang van data.

Al deze facetten zijn natuurlijk belangrijk om datagedreven werken naar een hoger niveau te tillen, maar krijg je hiermee wel de cultuurverandering die nodig is om datagedreven werken echt tot een succes te maken? In mindere mate is er aandacht voor de samenwerking en het proces: het proces waarmee je dataproducten opbouwt en zeker het proces dat volgt na de oplevering van een dataproduct.

Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan de begeleiding van medewerkers met vragen over het gebruik van data(producten), het ondersteunen bij de vraagarticulatie (welke vragen kan of moet ik eigenlijk stellen?) en het creëren van bewustzijn bij medewerkers over het belang van correcte registratie van data.

Wat ontbreekt?

Met name over de menskant van datagedreven werken wordt niet of nauwelijks nagedacht. We verwachten van onze medewerkers dat ze in staat zijn om dataproducten te gebruiken, grafieken te lezen en informatie te duiden. Maar kunnen we dit eigenlijk wel van hen verwachten? Hebben zij de juiste vaardigheden in huis om hun rol goed te vervullen en weten ze eigenlijk wel wat er van hen verwacht wordt? En weten managers wel hoe ze medewerkers in staat kunnen stellen om goed met data te werken? Vaak gaat het mis bij de interpretatie van data: in vogelvlucht wordt er naar een dashboard gekeken en al snel een conclusie getrokken. Een correlatie wordt gauw verward met een causaal verband waardoor “conclusie A hangt samen met B” al gauw verandert in “de conclusie A komt door B”. Als we willen dat mensen goed met data werken, moeten we hen de vaardigheden leren om dit ook daadwerkelijk te kunnen.

Menselijke handelingen

Ruwe data komen bovendien niet uit de lucht vallen. Iemand registreert een zaak in type A of B. Iemand plaatst een sensor hier en niet daar. Iemand stelt een vraag aan een inwoner. Data zijn er niet zomaar; ze worden gemaakt door mensen! En hier staan we niet vaak genoeg bij stil. Als je data goed wilt interpreteren, moet je begrip hebben voor de menselijke handelingen die eraan ten grondslag liggen en de mensen die ze uitvoeren.

Daarnaast weten veel medewerkers niet wat de mogelijkheden zijn van data, wat zij hier daadwerkelijk aan kunnen hebben. Hier geldt weer het oude adagium, onbekend maakt onbemind. Op het moment dat je de juiste medewerkers niet betrekt bij de totstandbrenging van een nieuw dataproduct en hen niet duidelijk maakt wat je van ze verwacht, laat staan hen in staat stelt om deze rol goed te vervullen, dan is er een lange weg te gaan voordat je organisatie daadwerkelijk datagedreven kan werken.

Aan de slag?

Dit artikel is vooral een oproep om goed na te denken over de rol van je collega’s bij datagedreven werken. Stel jezelf eens de vraag of de taken en rollen die je van je collega’s verwacht helder zijn, niet alleen bij jezelf, maar ook bij hen. En ga vervolgens na of zij alle vaardigheden hebben om deze rollen daadwerkelijk te kunnen vervullen. Sta bij elke stap in je reis naar datagedreven werken stil bij de mens: wie moet je meenemen, wat verwacht je van hen en wat hebben zij nodig om met het dataproduct aan de slag te kunnen?

NCOD heeft adviseurs met kennis van verschillende beleidsterreinen beschikbaar om te helpen bij projecten op het gebied van datagedreven werken.

Auteurs: Dewi Koning, Roos Banning en Rein van der Laan, adviseurs datagedreven werken. Dit artikel verscheen in januari 2023 in OD magazine.