Geen overeenstemming over de benodigde hulp

Een jeugdprofessional van een welzijnsorganisatie heeft ons om advies gevraagd omtrent een casus van een jeugdige van 15 (bijna 16) jaar. De ouders van de jeugdige hebben zich gemeld bij de gemeente, aangezien zij willen dat hun kind hulp krijgt voor volgens hen spelende problematiek. De jeugdige wil geen hulp ontvangen, aangezien deze van mening is dat dit niet nodig is. De ouders vragen aan de jeugdprofessional hoe zij ervoor kunnen zorgen dat hun kind toch gedwongen hulp krijgt.

Welke mogelijkheden zijn er om een jeugdige van bijna 16 jaar zonder toestemming hulp te laten krijgen? Om jeugdhulp te kunnen bieden aan een jeugdige van 15 jaar is dubbele toestemming nodig: van ouders met gezag en van de jeugdige zelf. Zodra de jeugdige 16 jaar wordt, is enkel nog toestemming van de jeugdige nodig. In beide situaties is in ieder geval toestemming nodig van de jeugdige zelf. Dit betekent dat je juridisch gezien maar twee opties overhoudt om buiten de toestemming van de jeugdige om te kunnen gaan:

Optie 1: De jeugdige is niet in staat tot redelijke waardering van zijn belangen (wilsonbekwaam). Dit kan alleen door een gedragswetenschapper worden bepaald en kan niet lichtzinnig worden genomen. Een rechtbank kan ook besluiten dat een jeugdige wilsonbekwaam is en mentorschap uitspreken. Dit is echter ook een zware toetsing en geldt bijvoorbeeld voor jeugdigen met zware psychiatrische stoornissen of een (ernstige) verstandelijke beperking, die niet in staat zijn om weloverwogen en juiste beslissingen te nemen over hun leven en benodigde hulp.

Optie 2: Wanneer er sprake is van een psychiatrische stoornis (Wet Verplichte GGZ) of verstandelijke beperking (Wet Zorg en Dwang), én er is sprake van ernstig nadeel voor de jeugdige zelf en/of de omgeving en behandeling wordt geweigerd, dan kan er via het daarvoor aangewezen loket een melding worden gedaan in het kader van de WVGGZ of WZD. Er wordt dan middels een stappenplan beoordeeld of er sprake is van noodzaak tot behandeling en of dit inderdaad niet vrijwillig kan. Als de problematiek zodanig ernstig is en je niet dat onderzoek kunt afwachten zonder ingrijpen, kan de burgemeester besluiten tot een crisismaatregel. Hier moet dan sprake zijn van acuut gevaar voor de persoon zelf of de omgeving, voortkomend uit een psychiatrische stoornis. Iemand wordt in dat geval direct gedwongen opgenomen en tijdens deze opname vindt er een beoordeling plaats over wat nodig is aan vervolg.

Beide opties zijn in deze casus niet aan de orde. De problematiek die speelt bij de jeugdige is niet van een zodanige ernst dat dit gedwongen behandeling rechtvaardigt. Integendeel, de hulpverlening constateert dat het gedrag van de jeugdige waarschijnlijk voortkomt uit de verstoorde dynamiek in het gezin. De casus vervolgt.

Op basis van haar onderzoek en gesprekken constateert de jeugdprofessional dat de problematiek bij de jeugdige niet zo heftig is als ouders schetsen. Er speelt wel iets in het gezin en bij de jeugdige waar hulp bij nodig is, maar dit betreft de gezinsdynamiek in plaats van individuele problematiek bij de jeugdige. Ouders zijn het hier niet mee eens en willen deze hulp niet, zij blijven bij hun standpunt dat alleen hun kind hulp nodig heeft. Welke mogelijkheden zijn er om systemische hulp in te zetten in het gezin, terwijl ouders niet willen meewerken?

Jeugdprofessionals hebben vanuit een aanvraag voor jeugdhulp het recht (en de plicht) om zorgvuldig en breed onderzoek te doen naar de situatie, om te kunnen vaststellen wat volgens de professionele kennis en visie de hulpvraag is en welke oplossing daarvoor passend is. Het feit dat ouders specifiek behandeling vragen voor hun kind, betekent niet dat de jeugdprofessional alleen dat deel van de hulpvraag mag onderzoeken. Voor het onderzoek is toestemming nodig van zowel ouders als jeugdige. Mochten alleen ouders willen meewerken aan het onderzoek, kan alleen onderzoek worden gedaan naar de hulpvraag van ouders en naar wat zij nodig hebben om met de door hen ervaren problematiek van hun kind om te gaan. Wanneer ook jeugdige wil meewerken aan het onderzoek, kan ook diens kant van het verhaal worden meegenomen. Dan wordt de gehele gezinssituatie in kaart gebracht en kan worden beoordeeld wat nodig is om de ervaren problemen of spanningen op te heffen.

Het kan zijn dat de jeugdprofessional op basis van onderzoek een besluit neemt over wat nodig is een hulpverlening en dat dit afwijkt van wat ouders of jeugdige willen. Als zij het niet eens zijn met het besluit, kunnen ze in bezwaar gaan. Mocht dit bezwaar niet tot een ander besluit leiden, kunnen ze in beroep gaan bij de rechtbank. Zij kunnen dan bij een bezwarencommissie, en eventueel daarna de rechtbank, uitleggen waarom zij vinden dat het besluit niet passend is.

In feite ligt de verantwoordelijkheid dus bij ouders en jeugdige om te bepalen of zij de door de jeugdprofessional geïndiceerde hulp willen accepteren. Waar je als hulpverlener nog wel over kan beslissen, mochten ouders weigeren, is of er sprake is van een situatie die gemeld moet worden bij Veilig Thuis. Als de weigering van ouders, om aan systemische hulp mee te werken, hun kind zodanig zou schaden in de ontwikkeling, is een melding gerechtvaardigd. Mochten ouders wel willen meewerken aan de systemische hulp, maar hun kind niet, dan volgt de weging zoals bij de eerste vraag over gedwongen behandeling beschreven. Is er echter geen sprake van ernstig nadeel waar ingrijpen noodzakelijk is, dan kan je alleen nog beoordelen welke hulp er eventueel wel voor ouders beschikbaar is zonder dat jeugdige hierbij onderdeel wordt van de hulp.

Indien er geen passend traject is voor ouders, jeugdige behandeling of begeleiding weigert en er geen sprake is van ernstig nadeel, dan zijn er geen andere opties dan het dossier te sluiten en hopen dat de motivatie wellicht verandert in de toekomst.