Kiezen voor de meest kwetsbaren

Veel gemeenten hebben als uitgangspunt dat de jeugdhulp beschikbaar moet zijn voor de meest kwetsbare kinderen. Het aantal kinderen dat jeugdhulp ontvangt blijft stijgen, inclusief de bijbehorende kosten. Dit vraagt om een andere benadering en blik hoe om te gaan met jeugdhulp. Die andere blik heeft onder andere betrekking op de maakbaarheid van het leven en de acceptatie dat tegenslag bij het leven hoort. De andere benadering is er in gelegen om de randvoorwaarden zoals bestaanszekerheid, wonen en onderwijs voor gezinnen op orde te hebben. 

Er is niemand die zich in eerste instantie niet kan vinden in de uitspraak dat hulp beschikbaar moet zijn voor de meest kwetsbaren. Wie verzet zich nu tegen het helpen van de meest kwetsbaren? In de praktijk blijkt dit uitgangspunt ingewikkelder dan gedacht. Dit geldt voor de gehele jeugdhulp keten; van juristen die bezig zijn met de verordening, inkopers die meer budget beschikbaar stellen voor bepaalde wijken tot consulenten die op casuïstiek niveau keuzes moeten maken.

In dit artikel lees je onze visie op de invulling die je als gemeente of wijkteam kunt geven aan het vraagstuk om hulp in te zetten voor ouders en jeugdigen in de meest kwetsbare situaties. En wat nodig is om er voor te zorgen dat de meest kwetsbaren mee kunnen doen, zonder de minder kwetsbaren tekort te doen.

Wie is er eigenlijk kwetsbaar? Zoals eerder verwoord: niemand is er op tegen om te kiezen voor de meest kwetsbaren, maar zodra we ‘kwetsbaar’ concreet gaan maken lopen we tegen problemen aan. Dan blijkt dat de visies op kwetsbaarheid verschillen. Het is daarom beter om te spreken over jeugdigen in kwetsbare situaties. Het gaat immers niet alleen om de zwaarte van de hulpvraag, maar ook over de context (het gezin en de omgeving) waarin de jeugdige zich bevindt. Een zware hulpvraag binnen een sterke context waarin ouders beschikbaar en vaardig zijn, is niet per definitie een kwetsbare situatie. Net als dat bij een zwakkere context een relatief lichte hulpvraag wel een kwetsbare situatie kan zijn.

De Jeugdwet heeft als doel dat ouders en jeugdigen deel kunnen nemen aan de samenleving en daarbij als nodig (kortdurend) worden ondersteund. De Jeugdwet is een compensatiewet, wat inhoudt dat de overheid waar nodig ondersteunt. Hieruit volgt vanzelf dat de hulp gericht is op de degenen die het nodig hebben. Het is dus in lijn met de opdracht vanuit de Jeugdwet dat de besteding van geld en middelen gericht is op ouders en jeugdigen in kwetsbare situaties. Overheden moeten hun financiële middelen inzetten waar deze het hardst nodig zijn. Kiezen voor de meest kwetsbaren is daarmee eigenlijk een grote open deur…

Als we bedenken dat het uitgangspunt is om te richten op de meest kwetsbare situaties en dat dit in lijn is met de opdracht vanuit de Jeugdwet, dan is ongelijk investeren vaak de oplossing. Oftewel jeugdigen die hulp het hardst nodig hebben ontvangen de meeste hulp. Het doel van ongelijk investeren is om te komen tot een gelijk speelveld. In onderstaande figuur is dit uitgewerkt:

We zien vanuit de realiteit (fig 3) dat kinderen die het niet nodig hebben vaak wel en soms te veel hulp ontvangen. We willen geen gelijkheid (fig 1), want dan ontvangen ook jeugdigen juist te veel of te weinig hulp. We willen naar gelijkwaardigheid (fig 2) waarin we, conform de Jeugdwet, jeugdigen compenseren met de hulp die zij nodig hebben.

Image Credit: Equality/Equity/Liberation image is a collaboration between Center for Story-based Strategy & Interaction Institute for Social Change. "Reality" panel created by Andrew Weizeman.

Er is alleen één belangrijk punt dat we overslaan bij gelijkwaardigheid; we richten ons te veel op het compenseren van jeugdhulpproblematiek in plaats dat we de oorzaken van die problematiek wegnemen (fig 4). Hiervoor is de eerdergenoemde andere blik en benadering nodig.

Door de verschuiving van de individuele situatie naar de oorzaken en mechanismen komt kiezen voor de meest kwetsbaren in een ander daglicht te staan. Niet langer staat het ‘probleem’ van het kind centraal, maar de oorzaak van het probleem. Kiezen voor de meest kwetsbaren begint daarom niet bij de jeugdige maar bij professionals. Zij moeten er aan bijdragen dat de belemmeringen weg worden genomen zodat iedereen op zijn eigen manier deel kan nemen aan de samenleving.